NAGRODA im. JANA JĘDRZEJEWICZA DLA NAJLEPSZEJ KSIĄŻKI POŚWIĘCONEJ HISTORII NAUKI I TECHNIKI

Żyjący i pracujący w Płońsku Jan Jędrzejewicz (1835–1887), lekarz i astronom, był uczonym cenionym na arenie międzynarodowej i wybitnym popularyzatorem nauki, autorem Kosmografii, wydanej w 1886 roku nakładem Kasy im. Józefa Mianowskiego. Pragnąc uhonorować i spopularyzować tę ważną w dziejach polskiej nauki postać, jak również propagować polskie piśmiennictwo na temat dziejów nauki i techniki, dwie instytucje, Komitet Historii Nauki i Techniki PAN oraz Kasa im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki, zwróciły się do Burmistrza i Rady Miejskiej w Płońsku z propozycją utworzenia cyklicznej Nagrody im. Jana Jędrzejewicza. Pomysł ten spotkał się z życzliwym przyjęciem i 24 stycznia 2013 roku Rada Miejska w Płońsku podjęła uchwałę o ustanowieniu corocznej Nagrody im. Jana Jędrzejewicza dla najlepszej książki poświęconej historii nauki i techniki, wydanej w roku poprzedzającym wręczenie Nagrody. Wysokość Nagrody, która po raz pierwszy została przyznana w 2013 roku, wynosi 10 tys. zł netto. Laureata Nagrody wyłania siedmioosobowa Kapituła, powołana przez Komitet Historii Nauki i Techniki PAN, Kasę im. Józefa Mianowskiego i Burmistrza Miasta Płońska. Wniosek o przyznanie Nagrody mogą zgłaszać przedstawiciele polskiego środowiska naukowego i kulturalnego oraz wydawnictwa, nadsyłając dwa egzemplarze książki wraz z krótkim uzasadnieniem do siedziby Kasy im. Józefa Mianowskiego (więcej informacji w regulaminie Nagrody).

Regulamin Nagrody im. Jana Jędrzejewicza (do pobrania)

Kontakt: dr Barbara Bienias, Sekretarz Kapituły Nagrody im. Jana Jędrzejewicza, bnapieralska@gmail.com

JAN WALERY JĘDRZEJEWICZ (14 IV 1835, Warszawa – 19 XII 1887, Płońsk), astronom, lekarz. Syn Jana, adwokata, i Ewy Konarzewskiej. Po ukończeniu w 1852 roku warszawskiego gimnazjum realnego rozpoczął studia na Wydziale Architektury Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Porzucił je jednak i ostatecznie w latach 1856–1861 studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Moskiewskiego (utrzymując się z korepetycji i lekcji muzyki). Po studiach odbył podróż naukową po Europie, a po powrocie otworzył w 1862 roku praktykę lekarską w Płońsku. Stopniowo gromadził instrumentarium astronomiczne i meteorologiczne. W latach 1872–1875 uruchomił w Płońsku prywatne obserwatorium astronomiczne, którego głównym instrumentem był zakupiony u Steinheila ewkatoriał z obiektywem o średnicy 162 mm, oraz stację meteorologiczną. W 1883 roku uzupełnił wyposażenie obserwatorium refraktorem Cooke’a o średnicy 140 mm.

Najważniejszym wkładem w astronomię są jego obserwacje gwiazd podwójnych, prowadzone od 17 VI 1876 do 4 XI 1887 roku; ich wyniki weszły w skład A General Catalogue of Double Stars Within 121° of the North Pole S. W. Burnhama (Carnegie Institution of Washington, 1906). Rezultaty swoich spostrzeżeń publikował w „Astronomische Nachrichten”, a w „Vierteljahrschrift der Astronomischen Gesellschaft” umieszczał regularnie sprawozdzania z działalności obserwatorium. Opracowywał również i publikował gromadzone przez siebie dane meteorologiczne za lata 1875–1887, poszukując związków między warunkami pogodowymi i pojawianiem się niektórych chorób. Był jednym z najwybitniejszych popularyzatorów nauki swoich czasów: dał wiele odczytów publicznych, umieszczał artykuły w prasie (m.in. „Korespondent Płocki”, „Przyroda i Przemysł”, „Wędrowiec”, „Wszechświat”). W 1886 roku nakładem Kasy im. Józefa Mianowskiego ukazała się jego Kosmografia, uznawana za najlepszy polski podręcznik astronomii przełomu XIX/XX wieku. Jej drugie wydanie opublikowano w 1907, a wydanie trzecie, reprintowe – w 1980 roku.

Zmarł na tyfus, wypełniając obowiązki lekarza. Wspominając go w 1893 roku w „Kurierze Codziennym”, Bolesław Prus pisał: „Jędrzejewicz nie robił odkryć zdumiewających, bo na to dziś nie wystarczy zapał do nauki ani nawet geniusz, lecz potrzebne są jeszcze pieniądze. Robił jednak badania samodzielne, którymi czcigodne nazwisko zapisał w rocznikach astronomicznych”.

Po śmierci Jędrzejewicza jego obserwatorium, należące do najlepiej wyposażonych na ziemiach polskich, staraniem uczonych warszawskich zostało w 1898 przeniesione do Warszawy i ulokowane na terenie Szkoły Technicznej Wawelberga i Rotwanda. Obserwatorium nadano im. Jana Jędrzejewicza.

Jarosław Włodarczyk

Przewodniczący Kapituły Nagrody im. Jana Jędrzejewicza